Ο Άγιος Γρηγόριος, Επίσκοπος Νύσσης της Μικράς Ασίας, γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου γύρω στο 335 μ.Χ. και ήταν ο νεότερος αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου. Η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος του απέδωσε τον τίτλο “πατήρ πατέρων”. Κατέστη πιστός μελετητής των επιστημών της εποχής. Νους δραστήριος και ακούραστος θιασώτης της φιλοσοφίας. Στον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης συναντούμε την διδασκαλία ότι το βαθύτερο έργο της Εκκλησίας είναι η θεραπεία του ανθρώπου, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την κάθαρση και ότι απώτερος σκοπός αυτού είναι η θέωση.
Το «Περί κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου» γράφτηκε λίγο πριν το Πάσχα του 379 μ.Χ. και στάλθηκε στο νεώτερο αδελφό του Πέτρο, ύστερα από το αίτημα του να συμπληρώσει ο Γρηγόριος τις «Εἴς τῆν Ἑξαήμερον» ομιλίες του Μεγάλου Βασιλείου. Ο Βασίλειος είχε υποσχεθεί ν’ αναφερθεί στην πλάση του ανθρώπου, αλλά ο θάνατος εμπόδισε τη συγγραφή του έργου αυτού. Είναι μια προσπάθεια για τη διατύπωση της χριστιανικής ανθρωπολογίας, βασισμένης στις ιατρικές, ψυχολογικές, κοσμολογικές και φιλοσοφικές γνώσεις της εποχής, σε μια εντυπωσιακή σύνθεση.
Ο λόγος περί του ανθρώπου πρέπει αναγκαίως να περιλάβει, κατά τον Άγιο Γρηγόριο, όλα τα σχετικά με αυτόν, δηλαδή τα πριν τη δημιουργία του, τα τωρινά και τα μέλλοντα να συμβούν. Έτσι, η πραγματεία αρχίζει από τη δημιουργία του κόσμου και τελειώνει στη Βασιλεία του Θεού. Μόνο έτσι μπορεί να γίνει κατανοητή, από χριστιανική άποψη, η ανθρώπινη ύπαρξη ως φυσική και ιστορική οντότητα.
Σημαντική είναι, επίσης, η παρατήρηση ότι οι ενέργειες και οι εκδηλώσεις της ψυχής εμφανίζονται και συναυξάνονται συγχρόνως με τα σωματικά χαρακτηριστικά. Οι δυνάμεις της ψυχής υπάρχουν στο σώμα από τη στιγμή της συλλήψεως και αναπτύσσονται σταδιακά, ως την ωρίμανση του άνθρωπου, με την σειρά της δημιουργίας, δηλαδή πρώτα η θρεπτική, μετά η αισθητική και τέλος η λογική.
Βασική αρχή της Ανατολικής Εκκλησίας είναι η αρχή ότι η γνώση του αισθητού επιτυγχάνεται με τον νου, αλλά τα υπεραισθητά προσεγγίζονται μόνον εμπειρικά με την καρδιά. Στην ορθόδοξη διδασκαλία η αμαρτία δεν σβήνει το κατ’ εικόνα της δημιουργίας, αλλά απλώς το αμαυρώνει, καθώς το κακό δεν είναι “αὐθυπόστατο”, αλλά “παρυπόστασις”. «Κακόν γὰρ ἔξω προαιρέσεως ἐφ’ ἐαυτοῦ κείμενον οὔκ ἐστί».
